تشخیص عسل طبیعی از تقلبی: معرفی 3 روش علمی + 12 روش خانگی!

تشخیص عسل طبیعی از تقلبی یکی از دغدغه‌های اصلی مصرف‌کنندگان آگاه است، زیرا بسیاری از عسل‌های موجود در بازار با افزودنی‌هایی مانند شربت گلوکز، شکر اینورت یا حتی شربت برنج مخلوط می‌شوند. برخی روش‌های تشخیص عسل طبیعی شامل بررسی شکرک‌زدن، روش های آزمایشگاهی، تست چسبندگی، حل‌نشدن در آب سرد، سرکه، دستمال کاغذی، واکنش با کبریت و بررسی عطر و طعم و رنگ طبیعی آن است. استفاده از این روش‌ها به‌ویژه هنگام خرید عسل فله یا بدون برچسب استاندارد، می‌تواند تا حدودی به کاهش ریسک مصرف عسل‌های تقلبی کمک کند. درادامه این مطلب از بلاگ فروشگاه اینترنتی عسل لایجند با انواع روش های تشخیص آشنا می‌شویم.

تشخیص عسل طبیعی از تقلبی:

عسل طبیعی چیست؟

عسل خالص یک مایع شیرین با چسبندگی بالا است که توسط زنبور عسل از شهد گل‌ها تولید می‌شود. البته تولید عسل تقلبی با روش‌های متنوعی صورت می‌گیرد و تشخیص عسل طبیعی از تقلبی خیلی دشوار ساخته‌است.

عسل طبیعی (انگُبین یا انگُوین) ماده‌ای شیرین و غلیظ است که زنبورعسل آن را از شهد گل‌ها جمع‌آوری و پس از فرآوری در کندو ذخیره می‌کند. بنابراین عسل طبیعی ماده‌ی غذایی محدودی است و شاید بهترین راه تشخیص عسل طبیعی از تقلبی، مراجعه به عسل فروشی معتبر باشد.

انواع عسل طبیعی

پیش از شروع درباره روش‌های رایج تشخیص عسل طبیعی و تقلبی ابتدا با انواع عسل آشنا شوید. برای دسته‌بندی عسل‌ها موارد مختلفی را در نظر می‌گیرند، مثلا عسل‌ها بر اساس نوع گیاه یا منطقه، رنگ عسل و یا فصل تقسیم‌بندی می‌شوند.

انواع عسل تقلبی و غیر طبیعی

عسل‌های غیرطبیعی که تاکنون کشف شده‌اند، سه نوع هستند. عسل تغذیه‌ای که زنبورها علاوه بر شهد گل‌ها از خرما، شکر، قند و سایر شیرین‌کننده‌های مصنوعی استفاده می‌کنند.

نوع دیگر معروف به عسل مخلوط است که از ترکیب شربت شکر و عسل طبیعی به دست می‌آید. یک نوع عسل دیگر هم وجود دارد که کاملا تقلبی است و با شیره، قند، اسانس و رنگ تهیه ‌می‌شود.

روش های تشخیص عسل طبیعی اصل از تقلبی

تشخیص عسل طبیعی از تقلبی کار ساده‌ای نیست و نیازمند بررسی ویژگی‌های حسی، فیزیکی و حتی آزمایشگاهی است. بهترین راه، خرید از فروشندگان معتبر و زنبورداران قابل اعتماد است.

برای تشخیص عسل طبیعی و تقلبی، روش‌های متنوعی پیشنهاد می‌شود، اما در کل تشخیص عسل اصل کار چندان راحتی نیست و باید به فروشگاه‌های معتبر اعتماد کرد!

تشخیص عسل طبیعی

1. تشخیص عسل طبیعی با روش‌های حسی

ساده‌ترین روش تشخیص عسل طبیعی از تقلبی استفاده از حواس است:

طعم

عسل طبیعی طعم پیچیده، گاه کمی تند یا گس دارد و پس از مصرف، مزه‌اش بر زبان می‌ماند. در مقابل، عسل تقلبی اغلب طعمی یکنواخت و بیش‌ازحد شیرین دارد که سریعاً محو می‌شود.

بو

یکی از روش‌های مهم تشخیص عسل طبیعی از تقلبی عطر عسل است. رایحه‌ای گیاهی ملایم اما نزدیک به نوع گل منبع شهد.

رنگ

بر اساس منبع گیاهی مختلف رنگ عسل متغیر است اما اغلب دارای شفافیت و ته‌مایه‌هایی طبیعی است. عسل‌های تقلبی ممکن است رنگ تیره غیرطبیعی یا یکنواخت داشته باشند.

بافت

عسل طبیعی معمولاً چسبنده، غلیظ و کش‌دار است، به‌ویژه در دمای محیط. ممکن است با گذر زمان شکرک بزند که نشانه طبیعی بودن آن است. اما عسل تقلبی اغلب روان و رقیق است و شکرک زدن در آن یا خیلی زود رخ می‌دهد یا اصلاً رخ نمی‌دهد.

تشخیص عسل طبیعی از روی ظاهر

2. تشخیص عسل طبیعی با روش‌های فیزیکی

در کنار بررسی‌های حسی، روش‌های فیزیکی برای ارزیابی عسل طبیعی نیز می‌تواند راهکار خوبی باشد:

چگالی

عسل طبیعی چگالی بالایی دارد (حدود 1.38 گرم بر سانتی‌متر مکعب)، به‌طوری که یک قاشق از آن در آب بدون اینکه سریعاً حل شود، ته نشین می‌شود. اما عسل تقلبی یا رقیق‌شده معمولاً چگالی پایین‌تری داشته و به‌سرعت با آب ترکیب می‌شود.

رسانایی الکتریکی

به‌دلیل وجود مواد معدنی (کلسیم، مس، آهن منیزیم)، رسانایی عسل طبیعی (به‌ویژه عسل‌های چندگل و جنگلی) بالاتر از عسل تقلبی است.

نقطه ذوب

عسل طبیعی به‌دلیل غلظت بالای قندها، در دمای پایین‌تری نسبت به آب به جوش نمی‌آید اما در حرارت مستقیم و زیاد هم به‌راحتی نمی‌سوزد. در مقابل، عسل تقلبی یا صنعتی در اثر حرارت شدید بوی سوختگی و تغییر رنگ سریع نشان می‌دهد.

معرفی روش های فیزیکی عسل طبیعی

3. تشخیص عسل طبیعی با روش‌های آزمایشگاهی و شیمیایی

دقیق‌ترین روش تشخیص عسل طبیعی از تقلبی و پی‌بردن به کیفیت عسل، روش‌های آزمایشگاهی و شیمیایی است.

تجزیه اسید سیتریک

عسل خاصیت اسیدی داشته و PH آن پایین است. این ماده‌ی مغذی حاوی مقادیر متغیری از انواع اسیدها مثل اسید استیک، اسید بوتیریک، اسید لاکتیک و مقادیر کمی اسید سیتریک است.

اما در عسل‌های تقلبی و تغذیه‌ای به مقادیر زیادی اسید سیتریک اضافه می‌کنند تا هیدرولیز آن را آسان کرده و عسلی نزدیک به عسل طبیعی به دست آید.

تجزیه هیدروکسی متیل فورفورال (HMF)

HMF ماده‌ای است که در اثر حرارت‌دادن بیش از حد یا نگهداری طولانی در دمای بالا در عسل ایجاد می‌شود. میزان HMF (کمتر از 40 میلی گرم) در تشخیص عسل طبیعی و تقلبی می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.

مقادیر بالاتر می‌تواند نشان‌دهنده‌ی عسل تقلبی یا حرارت‌دیده باشد که خواص خود را از دست داده است.

4. خرید از فروشنده و زنبوردار قابل اعتماد

بهترین راه برای اطمینان از کیفیت عسل، خرید مستقیم از زنبوردار معتبر یا فروشنده‌ای با سابقه شفاف و تخصص در زنبورداری است. فردی که فرآیند تولید، منطقه برداشت و شرایط نگهداری را دقیق می‌داند، شبیه کتابی باز درباره عسل است، نه برچسبی گمراه‌کننده.

روش‌های خانگی تشخیص عسل طبیعی

روش‌های خانگی تشخیص عسل طبیعی از تقلبی

روش‌های خانگی تشخیص عسل طبیعی و تقلبی مانند آزمایش با آب، کبریت یا سرکه می‌توانند تا حدی مؤثر باشند، اما قطعی و علمی نیستند.

در صورت نبود ابزار آزمایشگاهی، شاید برخی روش‌های ساده خانگی برای تشخیص عسل اصل از تقلبی کمک کننده باشند. البته که این روش‌ها قطعی نیستند:

1. تشخیص عسل طبیعی با کبریت

یک چوب کبریت خشک را به عسل آغشته کرده و سپس روشن کنید. اگر شعله گرفت، نشان می‌دهد که عسل فاقد رطوبت اضافی یا ناخالصی‌هایی مانند شکر یا آب است. رطوبت بالا مانع آتش گرفتن می‌شود.

2. تشخیص عسل طبیعی با آب

یکی از روش‌های تشخیص عسل طبیعی از تقلبی سرعت حل شدن آن در آب است. مقداری عسل را، بدون هم‌زدن، در یک لیوان آب سرد بریزید. اگر به‌سرعت حل شد عسل تقلبی است و اگر ته نشین شد، احتمال اینکه عسل اصل باشد زیاد است.

3. تشخیص عسل طبیعی با مورچه

ادعا می‌شود مورچه‌ها به عسل تقلبی علاقه بیشتری دارند، چون شکر بیشتری دارد. اما این روش علمی نیست؛ مورچه‌ها به رایحه یا ترکیبات سطحی واکنش نشان می‌دهند، نه صرفاً ترکیب شیمیایی.

تشخیص عسل طبیعی با مورچه

4. تشخیص عسل طبیعی با سرکه

چند قطره سرکه سفید را با محلول عسل و آب مخلوط کنید. اگر کف زیادی تولید شود، ممکن است نشانه‌ی افزودن گچ یا مواد قلیایی باشد. این واکنش اسیدی-قلیایی می‌تواند عسل ناخالص را فاش کند.

5. تشخیص عسل واقعی با توجه به غلظت

عسل طبیعی غلظت بالا و ویسکوزیته‌ی قابل‌توجهی دارد. هنگام ریختن، پیوسته و کش‌دار است. عسل تقلبی معمولاً رقیق‌تر بوده و روان‌تر می‌ریزد.

6. تشخیص عسل طبیعی با نان تست

مقداری عسل روی نان تست بمالید. عسل طبیعی به‌دلیل رطوبت پایین، بافت نان را خشک و ترد می‌کند، درحالی‌که عسل تقلبی یا رقیق، باعث نرم شدن نان می‌شود.

7. تشخیص عسل طبیعی با توجه به میزان چسبندگی

عسل طبیعی دارای ویسکوزیته (چسبندگی) بالاست. وقتی آن را بین دو انگشت فشار دهید، به‌راحتی پخش نمی‌شود و تا مدتی حالت چسبناک خود را حفظ می‌کند. در مقابل، عسل تقلبی یا رقیق‌شده به‌سرعت جذب پوست شده یا لیز می‌شود.

8. تشخیص عسل تقلبی با زرده تخم مرغ

از روش‌های خانگی تشخیص عسل طبیعی و تقلبی مخلوط زرده تخم‌مرغ و عسل است. در صورت طبیعی بودن عسل، زرده کمی غلیظ‌تر و سفت‌تر می‌شود و حالتی شبیه پخته شدن پیدا می‌کند.

تشخیص عسل طبیعی با تخم مرغ

9. تشخیص عسل طبیعی با ریختن روی ناخن

مقداری عسل را روی ناخن بریزید. اگر عسل طبیعی باشد، به‌آرامی و به صورت یکپارچه حرکت می‌کند و از لبه ناخن پایین نمی‌ریزد. اما عسل رقیق یا تقلبی به دلیل رقیق بودن، سریع پخش می‌شود یا چکه می‌کند.

10. تشخیص عسل خالص بوسیله عطر و بو

عسل طبیعی رایحه‌ای لطیف و گیاهی دارد که بسته به نوع گل و منطقه برداشت، متغیر است.

بررسی عطر یکی دیگر از روش‌های خانگی تشخیص عسل طبیعی است. عسل‌های تقلبی اغلب فاقد بو یا دارای بوی مصنوعی هستند، یا در اثر حرارت زیاد بوی شکر سوخته می‌دهند.

11. شکرک زدن عسل طبیعی

برخلاف باور رایج، شکرک زدن نشانه‌ی تقلبی بودن عسل نیست. عسل طبیعی به‌مرور زمان، به‌خصوص در دمای پایین، متبلور می‌شود. این فرآیند کریستالیزاسیون کاملاً طبیعی است و با گرم کردن ملایم دوباره به حالت مایع برمی‌گردد.

12. تشخیص عسل طبیعی با دستمال کاغذی

مقداری عسل را روی یک دستمال کاغذی بریزید. اگر عسل به سرعت در بافت دستمال نفوذ کرد یا لکه‌ آب‌مانند به جا گذاشت، احتمالاً حاوی آب اضافه است و خالص نیست. عسل طبیعی به علت غلظت بالا، در سطح باقی می‌ماند و نفوذ نمی‌کند.

تشخیص عسل طبیعی با دستمال کاغذی

نشانه‌های عسل تقلبی یا غیر طبیعی

عسل تقلبی معمولاً از ترکیب شربت‌هایی مانند گلوکز، اینورت و یا ملاس تهیه می‌شود و فاقد آنزیم‌ها و رایحه‌های طبیعی است.

عسل تقلبی معمولاً از ترکیب شربت‌های صنعتی، مواد قندی یا حرارت‌دادن بیش از حد عسل‌های بی‌کیفیت به‌دست می‌آید. در ادامه، مهم‌ترین نشانه‌های عسل تقلبی به‌صورت علمی بررسی شده‌اند:

1. بیش از حد روان بودن عسل

عسل طبیعی به‌دلیل غلظت بالای قندها، چسبنده و نسبتاً غلیظ است. روان بودن بیش از حد معمول می‌تواند نشانه‌ی افزودن آب، شربت قند یا رطوبت بالا باشد.

2. عسل تقلبی کریستاله نمی‌شود

از روش‌های معروف تشخیص عسل طبیعی از تقلبی شکرک زدن است. عسل طبیعی به‌ویژه اگر خام باشد، پس از مدتی در دمای پایین یا گذر زمان، شکرک می‌زند (کریستاله می‌شود).

3. عسل غیرطبیعی بیش از حد شیرین است

عسل‌های تقلبی اغلب تنها حاوی شربت گلوکز یا شکر هستند و طعم آن‌ها به‌صورت اغراق‌آمیز شیرین، یکنواخت و بدون رایحه‌ی گیاهی است. البته که تشخیص عسل طبیعی از این راه نیازمند تبحر است.

4. ملاس در عسل

برخی از تولیدکنندگان غیرمجاز برای رنگ‌دهی یا افزایش شیرینی، ملاس (شیره غلیظ شکر یا چغندر) به عسل اضافه می‌کنند. وجود ملاس، رنگ عسل را تیره‌تر و طعم آن را کاراملی یا سوخته می‌کند.

نشانه‌های عسل تقلبی

5. شربت اینورت

شربت اینورت از هیدرولیز ساکارز و تبدیل آن به گلوکز و فروکتوز تهیه می‌شود. این ترکیب بسیار ارزان است و به‌عنوان ماده تقلبی به جای عسل استفاده می‌شود. شربت اینورت فاقد آنزیم‌های فعال، ویتامین‌ها و ترکیبات معطر عسل طبیعی است.

6. گلوکوز مایع در عسل

افزودن گلوکز مایع یکی از رایج‌ترین روش‌های تقلب است. این ماده که از نشاسته‌ ذرت یا سیب‌زمینی تهیه می‌شود، شیرینی و غلظتی مشابه عسل دارد اما فاقد آنزیم‌ها، ترکیبات آنتی‌اکسیدانی و رایحه طبیعی گل‌هاست.

7. شربت ذرت با فروکتوز بالا در عسل

شربت ذرت با فروکتوز بالا (High-Fructose Corn Syrup) از پرکاربردترین ترکیبات تقلبی در عسل صنعتی است. این شربت ارزان‌قیمت به‌خاطر شیرینی زیاد، بی‌بو بودن و پایداری بالا، به‌راحتی جایگزین عسل می‌شود.

8. شربت برنج در عسل

شربت برنج نیز از نشاسته‌ برنج تهیه شده و به‌عنوان شیرین‌کننده‌ی تقلبی در عسل استفاده می‌شود. از آنجا که رنگ و بافت آن شبیه عسل است، تشخیص آن با چشم دشوار است.

تشخیص عسل اصل از تقلبی

نشانه‌های اصل بودن عسل

عسل طبیعی بوی ملایم و گیاهی دارد، طعمی متعادل و پیچیده از گل‌ها ارائه می‌دهد و دارای بافت چسبنده و غلیظ است. هنگام ریختن، پیوسته و کش‌دار حرکت می‌کند و پس از مدتی ممکن است کریستاله شود. رنگ آن بسته به منبع شهد متغیر اما شفاف است، نه کدر یا گل‌آلود.

مهم‌تر از همه، در تست‌های فیزیکی و شیمیایی، ویژگی‌هایی مانند چگالی بالا، هدایت الکتریکی مناسب و عدم وجود مواد افزودنی را نشان می‌دهد.

دلیل شکرک زدن عسل چیست؟

شکرک زدن یا کریستالیزاسیون، یکی از معروف‌ترین روش‌های تشخیص عسل طبیعی از تقلبی است.

کریستالی شدن عسل فرآیندی طبیعی در عسل خام و باکیفیت است که به دلیل اشباع بودن محلول قندی آن اتفاق می‌افتد. عسل عمدتاً از گلوکز و فروکتوز تشکیل شده است. گلوکز نسبت به فروکتوز انحلال‌پذیری کمتری در آب دارد و در دماهای پایین یا در حضور ذرات جامد (مانند گرده یا ذرات موم)، به‌صورت کریستال رسوب می‌کند.

اهمیت استفاده از عسل طبیعی

عسل طبیعی یک محصول زیستی پیچیده با بیش از 180 ترکیب فعال شامل قندهای ساده، اسیدهای آلی، آنزیم‌ها (مانند دیاستاز و گلوکز اکسیداز)، ترکیبات فنلی، آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی است.

این ترکیبات به عسل خاصیت ضدباکتری، ضدالتهاب، آنتی‌اکسیدانی و ترمیم‌کننده می‌دهند. مصرف منظم عسل طبیعی می‌تواند به تنظیم قند خون (در صورت مصرف کنترل‌شده)، بهبود عملکرد دستگاه گوارش، افزایش ایمنی بدن، تسریع ترمیم زخم‌ها و مقابله با استرس اکسیداتیو کمک کند.

خواص عسل طبیعی برای سلامتی

بررسی رنگ‌های مختلف عسل

رنگ عسل در تشخیص عسل طبیعی و تقلبی چندان کاربردی نیست چون خیلی متنوع است. رنگ طبیعی عسل از طیف زرد روشن تا کهربایی تیره و حتی قرمز یا سبز زیتونی متغیر است و به نوع گل، شرایط اقلیمی، خاک و زمان برداشت بستگی دارد.

عسل‌های تیره‌تر (مانند عسل جنگلی یا گون سیاه) معمولاً آنتی‌اکسیدان و مواد معدنی بیشتری دارند، در حالی که عسل‌های روشن‌تر (مانند عسل شبدر یا مرکبات) طعمی ملایم‌تر و اسیدیته پایین‌تری دارند.

مطمئن‌ترین روش خرید عسل طبیعی

برای اینکه خرید عسل مطمئن داشته باشید، آن از زنبورداران معتبر، تعاونی‌های تولیدکننده‌ی محلی یا فروشندگانی با گواهی رسمی سلامت، آزمایش آنالیز و شناسنامه‌ی محصول تهیه کنید.

آزمایش‌هایی مانند بررسی میزان HMF، آنزیم دیاستاز، نسبت گلوکز به فروکتوز، وجود شکرهای خارجی (با تست ایزوتوپ کربن-۱۳) و رطوبت کمتر از ۲۰٪ از دقیق‌ترین شاخص‌ها هستند.

بهترین روش خرید عسل طبیعی

سوالات متداول در خصوص روش‌های تشخیص عسل طبیعی

در این بخش به سوالات پرتکرار درباره تشخیص عسل طبیعی و تقلبی پاسخ می‌دهیم:

بهترین روش خانگی برای تشخیص عسل طبیعی چیست؟

ترکیبی از چند تست مانند شکرک‌زدن، عدم حل‌شدن سریع در آب سرد و بررسی عطر و طعم طبیعی می‌تواند کمک‌کننده باشد، اما هیچ‌کدام به تنهایی صددرصد قابل اطمینان نیستند.

آیا عسل طبیعی شکرک می‌زند؟

بله. شکرک‌زدن یا کریستالیزاسیون یکی از نشانه‌های عسل طبیعی و خام است.

آیا تست عسل طبیعی با آب سرد قابل اطمینان است؟

تا حدی، اما غلظت عسل‌ها کاملا متفاوت است. عسل طبیعی به‌راحتی در آب سرد حل نمی‌شود و به‌صورت توده‌ای در ته ظرف ته‌نشین می‌شود، اما برخی عسل‌های تقلبی نیز می‌توانند رفتاری مشابه داشته باشند.

تشخیص عسل طبیعی از مصنوعی به چه صورت است؟

بررسی ویژگی‌های ظاهری (رنگ، بو، طعم)، فیزیکی (چگالی، ویسکوزیته)، شیمیایی (وجود آنزیم‌ها، HMF پایین) و آزمایشگاهی دقیق از مجموعه روش‌های تشخیص عسل طبیعی از تقلبی است.

تشخیص عسل اصل از تقلبی